İlk Türk Devletleri Hangileridir?

Eskiçağ’da, Çin'in kuzeyinde Kansu ve Şansi eyaletlerinde güçlü bir devlet kuran Türk kavmidir (M.Ö.II.yüzyıl). Yüeçiler, Çinlilerle ilişkilerde bulundular; Çin, uygarlığının etkisinde kaldılar. Hunların Çin’e yaptıkları saldırılarda yenilgiye uğradılar, Hunların egemenliği altına girmek istemediler. Çin'den ayrılarak batıya doğru göç ettiler (M.Ö. 170). Önlerine çıkan kavimleri yenerek Türkistan’a yerleştiler (M.Ö. 129), Horasan’ı da ellerine geçirdiler.

İran’da bir devlet kurmuş olan Partlarla yaptıkları savaşta yenilgiye uğradılar. Bundan sonra beş ayrı beyliğe ayrıldılar.Kuşan beyi Kucuhu, M.Ö. 25 yılında bu beylikleri yönetimi altında toplayarak Yüeçi birliğini yeniden kurdu. Bundan sonra Yüeçilere Kuşanlar denildi. Başkentleri Belh şehri idi, Kucuhu, kurduğu düzenli ordularla Partları yenilgiye uğrattı, İran'ın bir bölümünü aldı. Hindistan’ın Pencap bölgesini ülkesine kattı. Kuşanlar, hükümdarları Kanişka zamanında bütün Hindistan’a egemen oldular. Türk ülkelerinden Çinlileri çıkardılar. Kanişka, Budha dinini benimsedi. Başka dinden olanlara iyi davrandı. Çin’le ve Roma imparatorluğu ile ekonomik ilişkilerde bulundu.Yüeçiler. M.S. III. yüzyılda zayıf duruma düştüler. Horasan’dan başka bütün ülkeler ellerinden çıktı. Akhunlar, 425 yılında Yüeçi devletine son verdiler.

KİMMERLER (MÖ XIII.YY - MÖ VI.YY.):
________________________________

Kimmenler hakkında az bilgi olmakla birlikte Anadolu'ya ilk gelen Friglerin yıkılmasında büyük rol oynamışlardır. Türklerin öncü boyları (prototürk) olarak kabul edilmektedirler. Demir çağında Karadeniz'in kuzeyine bozkırlara göç ettikleri bilinmektedir.

İSKİTLER/SAKALAR (MÖ XI.YY. - MS II.YY.):
_____________________________________

İskitler diğer adı ile Sakalar atlı göçebe kavimlerindendir. Tarihimizde önemli rol oynadığı bilinen ilk Türk topluluğudur. MÖ VII. yüzyıllarda Tuna nehrine ulaştıkları bilinmektedir. İskitliler Şamanisttirler ve ölümden sonra hayatın olduğuna inandıkları için ölülerini Kurgan olarak bilinen çadır mezarlara gömdükleri bilinmektedir.

Asya'daki mücadeleleri Alp Er Tunga Destanı'nda anlatılmaktadır. İran tarafından yazılan Şeyhname'de Alp Er Tunga'nın ne derecede önemli bir şahsiyet olduğu açıklamaktadır.(Alp Er Tunga ağıtı) Türklerin ilk kadın hükümdarı olan Alper Tunga'nın torunu Tomris Hatun İskitler zamanında Türklerin kadınlara ne kadar önem verdiğinin bir göstergesidir. İskitlerin bazı özellikleri şu şekilde özetlenebilir:

1. İskitler Türklerin etkin olduğu ilk siyasi topluluk olarak bilinmektedir.

2. Atılı göçebe kültürünün de kurucularıdır.

3. Havyan üslubu sanat tarzını öncüleridir.

4. Tarihte ilk defa koşumları kullanarak atların etkinliğini arttırmışlardır.

5. Tarihte ilk defa Pantolon, kemer ve kemer tokasını kullanan topluluktur.

6. Anadolu topraklarına ilk akınlar İskitler zamanında düzenlenmiştir.

7. Önemli devlet adamları Alp Er Tunga ve Torunu Tomris Hatundur.

ASYA HUN DEVLETİ (MÖ IV.YY. - MS216):
___________________________________

Göçlerden sonra Orta Asya'da kalan Türk boyları tarafından tarihte kurulan ilk teşkilatlı Türk devletidir. Asya Hun Devleti Teoman tarafından kurulmuştur. Hunlar Orhun ve Selenga ırmakları ile Ötüken bölgesinde yaşamışlardır. Siyasi merkezleri Ötüken bölgesidir. Meşhur Çin Seddi Teoman zamanında Türklerin Çin'i ele geçirmesinden korktukları için Çin tarafından yapılmıştır.Türk Tarihinin ilk yazılı antlaşması bu dönemde Çinlilerle yapılmıştır. Yer altı sulama kanallarının yapılarak tarım faaliyetlerine başlanıldığı bilinmektedir.

Metehan döneminde Hunlar en parlak dönemlerini yaşamışlar ve MS. 48 yılında Hunlar, Çinlilerin hun beylerini birbirlerine düşürmesi sonucunda Kuzey ve Güney Hunları olmak üzere ikiye bölünmüşlerdir. Kuzey Hunlular Hazar Denizi ve Karadeniz'in kuzeyinden Tuna ırmağına kadar ilerleyerek Kavimler Göçüne neden olmuşlardır. IV. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa Hun devletini kurmuşlardır. Güney Hunları ise Çin'in egemenliği altına girmişlerdir.

METE HAN'IN TÜRK TARİHİNDEKİ ÖNEMİ:

Metehan Asya'da yaşanan Türk topluluklarını bir araya getiren, tek bayrak altında toplayan ilk Türk hükümdardır. Onlu asker sistemini kuran ve bu teşkilat yapısını Türk geleneği haline getiren bir komutandır. Bu teşkilat yapısı tarihte bir çok ülkenin ordusunun kurulmasında örnek teşkil etmiştir.

Türk dış politikasının temelleri Mete Han zamanında ortaya koyulmuştur. Tüm Çin'in ele geçirilebilme ihtimali varken, Çin nüfusun fazla olması, Türk kültür ve benliğinin kaybolma ihtimalinin olması nedeni ile Metehan Çini baskı altına alarak vergiye bağlamakla yetinmiştir.

AKHUNLAR (V.YY. - 567):
______________________

Çin hakimiyetine girmek istemeyen Hun Devleti'nden kalan Türkler tarafından kurulmuştur. Yaşamlarını ticaretle uğraşarak geçiren Akhunlar Sasani ve Göktürkler tarafından yıkılmışlardır.

GÖKTÜRKLER (552 - 659):
______________________

Bumin Kağan ve kardeşi İstemi Yabgu tarafından 552 yılında Avarların egemenliğinden kurtularak kurulan Göktürk Devleti'nin merkezi Ötüken'dir. Tarihte Türk adı ile kurulan ilk Türk devleti olan Göktürklerin batısını İstemi Yabgu yönetmiştir.

İpek yolunu elinde bulundurmak için Sasaniler'le ittifak yaparak önce Akhunlar'ın Afganistan daki etkinliğine son veremiş, sonra Bizans ile ittifak yaparak Sasaniler'i yenmiştir. Çin entrikalarından dolayı doğu-batı diye ikiye ayrılarak 630 ve 659 yıllarında Çin devletlerinin esaretine girmişlerdir. İlk Türk alfabesi Göktürklere aittir. Göktürklerde Millet duygusu gelişmiştir. İslamiyet öncesi kurulan en güçlü Türk devleti olmuşlardır.

KUTLUK (II.GÖKTÜRK) DEVLETİ (682 - 744):
_____________________________________

Çin esaretindeki Türk boylarını toplayan İl-Teriş Kutluk Kağan tarafından 682 yılında kurulmuştur. Türk adıyla kurulan ikinci devlettir. Ulusal özelliklerin korunup geliştirilmesine önem vermişlerdir. Bu devletin en önemli özelliği 38 harfli alfabe kullanmaları ve bu alfabelerle yazılmış abideleri günümüze taşımalarıdır. Türklere ait ilk yazılı belgelerden olan Orhun abideleri(anıtları) Bilge kağan, Kül Tigin ve Vezir Toynukuk adına yazılmıştır.

Günümüzde halen Moğolistan sınırları içerisindedir. 745 yılında Uygur, Karluk ve Basmiller tarafından yıkılmıştır. Bilinen önemli devlet adamları İl-Teriş Kutluk Kağan, Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuktur.

UYGURLAR (744 - 840):
____________________

Uygurlar Bilge Kül Kağan tarafından 745 yılında Karabalasagun (Ordu Balık) şehrinde kurulmuştur. Tarihte yerleşik hayat geçen İlk Türk devletidir. Uygurların yerleşik hayata geçmesiyle göçebe yaşamın etkileri büyük bir dönüşüme uğramıştır.

Uygurlar Gök Tanrı dinini terk ederek Maniheizm ve Budizm dinine inanmışlardır. Bu inanışlar Uygurların savaşçılık kabiliyetlerini kaybetmelerine neden olup pasifleşmelerine sebebiyet vermiştir. Çinlilerden öğrendikleri matbaacılığı geliştirmişlerdir. Kırgızlar tarından 840 yılında yıkılan Uygurlar; Moğallar'ın devlet teşkilatını ve kültürel hayatını etkilemişlerdir. Önemli devlet adamları Kutluk Bilge Kağan, Kül Kağan ve Bögi Kağan'dır.