İlk Çağ Anadolu Medeniyetleri

Hititler, Anadolu medeniyetleri içinde tarih çağlarını yaşadığı bilinen ilk medeniyettir. Orta Anadolu Kızılırmak kıvrımında kurulmuştur. Başkenti Hattuşaş Çorum Boğazköy dür. MÖ 1190 yıllarında Deniz kavimleri ve Asurlar tarafından yıkılmıştır.

Hititler ilk yıllarında küçük beyliklerden oluşan feodal bir devletti. Merkezi otoritenin güçlenmesi ve beyliklerin kaldırılması ile devlet yönetimi krallık olmuştur. Pankuş Danışma Meclisi ve Tavananna (kraliçe) lar tarafından yönetilmiştir. Pankuş meclisi soylulardan oluşan bir meclistir. Bu meclis kralların zayıf olduğu dönemlerde kral ve kraliçeyi yargılama yetkisine sahip olmuştur.

Anadolu topraklarının verimli olması ve ticaret yollarının üzerinde bulunması sebebi ile her zaman istilaya açık bir konumda oluşu ordu'ya önem verilmesini sağlamıştır. Hititler askeri güce dayanarak kurulmuş ve askeri gücün etkisiyle bölgede uzun süre devlet olma özelliğini korumuşlardır.

Hukuk alanında Sümerler'den faydalanmışlardır. Yazılı kanunları mevcuttur. Hititler'de kişilerin haklarının korunmasına özen gösterilmiş, toplumsal yaşamın düzene koyulmasına çalışılmış, medeni hukuk ve ceza hukuku konularında gelişme sağlanmıştır.

Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan Hitiler'de toprak Mülkiyeti'nin krala ve tanrılara ait olduğu kabul edilmiş ve Anadolu'da ilk tımar sistemini uygulamışlardır. İnançlar konusunda hoşgörülü olunan Hitit'lerde çok tanrılı bir dini yapı mevcuttur. Komşu ülkelerin tanrılarını bile benimsediklerinden Hitit ülkesine "Bin tanrı ili" de denilmektedir.

Hitiler Anadolu'da yazıyı kullanan ilk devlettir. Hititlerin kendilerine özgü hiyeroglif yazısı mevcuttur. Bunun yanında da Sümerler'den aldıkları çivi yazısını da kullanmışlardır. Anallar efsanesi, Kadeş antlaşması, Hukuk kuralları gibi önemli eserleri bulunmaktadır. Hattuşaş, Alaca höyük kent kalıntıları, Yazılıkaya ve İvriz kabartmaları önemli mimari eserlerindendir.

Medeniyete katkıları ise; Anal Pankuş,Tavananna,ilk yazılı Kadeş antlaşması (MÖ1280), Danışma meclisi, kadına değer verilmesi, aile hukuku ve iki tekerlekli savaş arabalarıdır.

FRİGLER MÖ1200;
________________

Frigler, Makedonya-Trakya bölgesinden boğazlar yolu ile Anadolu’ya göç etmişler, Orta ve Batı Anadolu çevresinde kurulmuştur. Başkenti Gordion / Ankara Polatlıdır. MÖ 676 yılında Kimmerler tarafından yıkılmıştır.

Frigler’in devlet yönetimi krallıktır. Ekonomisi tarım, hayvancılık ve ticarete dayanan, tarım ağırlıklı köleci bir sosyo-ekonomik yapısı mevcuttur. Hayvancılık faaliyetlerinin sonucu olarak dokumacılık gelişmiştir. Önemli ticaret alanlarının merkezinde olduklarından ticaret alanında ilerlemişlerdir. Anadolu'da, Ege adalarında ve Yunanistan'da birçok Frig eserine rastlanması Friglerin Batı dünyası ile geniş çapta ticaret yaptığının göstergesidir.

Çok tanrılı ahiret inancı olan (Tümülüs) bir dini yapıya sahiptir. Alfabe kullanmışlardır. Midas efsaneleri gibi önemli eserleri vardır. Gordion yerleşimi, kaya anıtları (Yazılıkaya) Midas’ın tümülüsü önemli mimari eserlerdendir. Medeniyete katkıları ise; Kibele, Midas, ilk kilim örnekleri Tapates, ilk müzik aletleri, saban ve sert tarım yasaları ve Tümülüs tür.

LİDYALILAR MÖ1185;
__________________

Batı Anadolu, Menderes ve Gediz arasında kurulmuştur. Başkenti Sardesdir. (Sard - Manisa-Salihli yakınlarında) MÖ 576 yılında Persler tarafından yıkılmıştır. Lidyalıların devlet yönetimi krallıktır. Tarım ve ticarete dayalı köleci bir sosyo-ekonomik yapısı mevcuttur. İlk metal parayı icat ederek özellikle kara yolu ticareti yapmışlar, Sard’dan başlayarak Mezopotamya’daki Ninova’ya kadar uzanan Kral yolu’nu yaparak ticaretin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır.

Çok tanrılı dini benimsemişlerdir. Alfabe kullanmışlardır. Sardes kenti ve altın işleme atölyeleri önemli mimari eserlerindendir. Medeniyete katkıları ise Kral yolu, paralı ordu Hallys (Kızılırmak) savaşı, MÖ680 yılında ilk metal parayı icat etmişlerdir.

İYONLAR MÖ1100;
________________

İyonlar, MÖ 1100’lerde Ege sahillerinde Batı Anadolu- İzmir-Büyük Menderes arasında Aka’larca kurulmuştur. Başkenti İzmir Foça, Efes, Milet, Bodrum dur. MÖ546 yılında Persler tarafından yıkılmıştır. İyonların devlet yönetimi demokrasidir. Şehir Devletleri Konfederasyonu ile yönetilmektedir. Deniz ticaretine ve tarıma dayalı asil-köle ayırımı olan bir sosyo-ekonomik yapısı mevcuttur.

Çok tanrılı bir dini yapıya sahiptir. Alfabe kullanmışlardır. İlayda ve Odesia Destanları, ilk bilimsel eserlerdir. İyon planlı şehir düzeni ve Artemis tapınağı önemli mimari eserlerindendir. Medeniyete katkıları ise; Tales, Pisagor, Öklid, Hipokrat, Diyojen, Heredot, Homeros ile hür düşüncelerin doğması ve sonucunda pozitif bilimler, felsefe, tarih, coğrafyaya ait ilk eserler ve Hippodamos-Milet adı ile anılan kent mimarisidir.

URARTULAR MÖ800;
_________________

Doğu Anadolu Van gölü ve çevresinde kurulmuştur. Başkenti Tuşpa Van kalesidir. Urartular kendilerine “Bianili’ demektedirler. ”B” ve “V” harfinin değişmesi sonucunda Van sözcüğü oluşmuştur. Urartu adı ise can düşmanları Asurlar tarafından verilmiştir. MÖ600 yıllarında İskitler ve Med’ler tarafında yıkılmıştır.

Urartuların devlet yönetimi federal krallıktır. Tarım ve hayvancılığa dayalı köleci bir sosyo-ekonomik yapısı mevcuttur. Çok tanrılı ahiret inancı olan ölülerinin gömüldügü, yakıldığı bir dini yapıya sahiptir. Çivi yazısını kullanmışlardır. Kaya yazıtları, Tapınak vb. inşa kitabeleri gibi önemli eserleri bulunmaktadır.

Krallarının kurduğu kentler (kaleler), kaya mezarları, tapınaklar, baraj ve su kanalları önemli mimari eserleridir. Medeniyete katkıları ise; Tuşpa, Sarduri Kanalı, Savaşçı Tanrı Haldi, demir işlemeciliği, anıtsal kaleler ve kent mimarisi, baraj ve su mühendisliğidir.